Een paradigmashift of – verschuiving is volgens Thomas Kuhn een ontwikkeling in de wetenschap die leidt tot een dramatisch ander beeld van hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Vaak ontstaat bij zo’n ontwikkeling een grote tegenstelling tussen de voor- en tegenstanders.

In zijn boek “De structuur van wetenschappelijke revoluties” beschrijft hij hoe een achterhaald paradigma uiteindelijk door een beter wordt vervangen. Zo’n verandering ofwel paradigmashift kan ingrijpende gevolgen hebben voor de wetenschap en de samenleving. Veel op het oude paradigma gebaseerde theorieën gaan samen met het achterhaalde paradigma ten onder, terwijl veelbelovende nieuwe theorieën zich aandienen.

Een paradigmaverschuiving is niet goed meetbaar, niet goed te beschrijven, maar ze is wel merkbaar. Je voelt het . Het hangt in de lucht. De ‘onderstroom’ wordt steeds sterker. Ook ‘Nederland kantelt‘, of toch niet? Er lijkt een ‘momentum’ te zijn.

De chaos- en complexiteitstheorie biedt – een aantal interessante aanknopingspunten om te kijken naar zo’n momentum:

1. Binnen de orde is de chaos reeds aanwezig en binnen de chaos is de orde reeds aanwezig. Begin en einde vallen samen zonder een eenduidige causale relatie. Dat wil zeggen: de toekomst is in het heden verborgen, maar toevallig nog niet opgemerkt door het dominante denken.
2. Alles is onomkeerbaar en dus uniek. Geen seconde is de wereld hetzelfde. Per definitie is dus ieder probleem anders en moeten we voorzichtig zijn met het aanbrengen van regelsystemen.
3. Zelfordening of zelforganisatie. Chaos en orde zijn geen tegenstellingen, maar liggen naast elkaar. In de chaos ligt het vermogen tot het scheppen van orde zonder voorspelbaarheid, en orde kan zichzelf alleen maar in stand houden wanneer die de potentie heeft tot het scheppen van chaos in zich heeft. Chaotische systemen kunnen op eigen kracht orde scheppen: ze hebben een zelforganiserend vermogen en baseren zich niet op het verleden, maar creëren wat nog nooit heeft bestaan.

In deze ‘Innovatie Denkspeeltuin’ spelen we met het concept paradigmaverschuiving. Als aftrap een bekend filmpje van Sir Ken Robinson over verschuivende paradigma’s in het onderwijs.